در این مقاله با رازهای کشت برنج گیلان همراه با اصول و مراحل کشت برنج در استان گیلان آشنا خواهید شد. این مقاله توسط کارشناسان گیلان کشت نگاشته شده است و برای کپی برداری از آن ذکر منبع ضروری است.
1-شخم زمستانه
شخم زمستانه با استفاده از ماشین آلات شخم مانند تراکتور و تیلر انجام میشود. برای شخم زمستانه لازم است روی تراکتور و تیلر دستگاه گاوآهن ( خیش ) نصب شود. به گاوآهن در گویش گیلکی گرباز گفته می شود.
زمان مناسب شخم زمستانه در بهمن ماه است که تاثیر بسزایی در کاهش کرم ساقه خوار برنج و کاهش مصرف آب دارد. با کاهش جمعیت کرم ساقه خوار هنگام کشت برنج به سموم کمتری احتیاج می شود و محصول خروجی دارای سلامت بالاتری می باشد همچنین شخم زمستانه با افزایش بهره وری خاک باعث افزایش محصول نیز می شود.
2- مرزکشی
شالیزار را با استفاده از پشته های گلی به صورت قطعه قطعه با توجه به پستی بلندی های زمین جدا می کنند انجام اینکار برای کنترل ارتفاع آب ضروری است. به هر کدام از این قطعات کرت گفته می شود.
درست کردن این پشته ها با استفاده از بیل ها دستی انجام میشود اما به تازگی ماشین آلاتی وارد بازار شده است که اینکار را به راحتی انجام می دهد.
بعد از آماده سازی پشته ها روی آنها را پلاستیک می کشند این کار باعث جلوگیری از رشد علف های هرز, انتقال آنها به داخل مزرعه و فراهم نشدن فضای مناسب برای زندگی و رشد آفات می شود.
در ادامه مقاله رازهای کشت برنج گیلان با روش خزانه گیری برنج آشنا خواهید شد.
3- خزانه گیری
خزانه گیری از مهم ترین مراحل کشت برنج است. خزانه گیری شامل سه مرحله است که شامل:
1-3 آماده سازی شالی برای پرورش نشاء
در وان بزرگ آب می ریزند و در آن نمک حل می کنند تا چگالی آب بالا رود میزان نمک مورد نیاز را با استفاده از تخم مرغ اندازه گیری می کنند. قبل از اضافه کردن نمک تخم مرغ به صورت افقی روی آب قرار می گیرد و بعد از اضافه کردن نمک و رسیدن به چگالی مورد نظر تخم مرغ به صورت عمودی روی آب قرار می گیرد.
در این مرحله باید شالی به آب اضافه شود چون چگالی آب زیاد شده است شالی های بدوت دانه و دانه های نارس روی آب قرار می گیرند و به راحتی از شالی سالم جدا می شوند. بعد از جداسازی شالی هایی که روی آب آمده اند به آن سم قارچکش اضافه می کنند و بعد از گذشت نیم ساعت هر 30 کیلو شالی را در یک گونی های خالی 70 کیلویی میریزند و 24 ساعت در آب خیس میکنند.
در مرحله بعد روی زمین پلاستیک پهن می کنند، روی پلاستیک کاه میریزند و گونی ها را روی کاه قرار می دهند و پلاستیک اضافه روی آن میکشند، به مدت 3 روز و هر روز دو مرتبه با آب گرم آبدهی می کنند، تا شالی برای ریختن در خزانه آماده شود.
2-3 - آماده سازی بستر خزانه
بستر خزانه هم با استفاده از گاوآهن شخم زده می شود و با استفاده از نهرکن کلوخ های خاک شکسته می شود. برای هر خزانه قطعات مستطیلی با استفاده از پشته های گلی که داپوگ نام دارد به ابعاد 15 الی 20 متر طول و 2 متر عرض ساخته می شود. برای هر هکتار شالیزار باید 4 داپوگ ایجاد شود و در هر قطعه 15 کیلو شالی ریخته شود.
3-3کود دهی و سم پاشی در بستر خزانه
فضای خزانه باید عاری از هرگونه آفات و فضایی کاملا کنترل شده باشد. به بستر خزانه یک لایه نازک خاکستر پوسته برنج ریخته اضافه می کنند که باعت تقویت خاک می شود. خزانه را به اندازه 5 سانتی متر آبگیری کرده و برای کنترل آفات از سموم دیازنون گرانول یا مایه استفاده می شود و برای جلوگیری از علف هرز از سم بن سورفین استفاده می شود.
بعد از زدن سموم 3 روز زمان نیاز است تا سم و کود اثر کند و بعد از گذشت 3 روز خزانه را 3 مرتبه با آب تمیز شستشو می دهند.
بعد از سبز شدن جوانه های برنج و 3 برگی شدن آن کود مایه به خزانه میزنند.
4-3بذرپاشی در بستر خزانه
برای بذرپاشی تم بیجار را به اندازه 10 سانتی متر آبگیری می کنند، بذر را روی آب می ریزند، بعد از انتهای خزانه آب را خارج می کنند. با این کار توزیع تخم جو به صورت یکسان در کل خزانه صورت می گیرد. بعد از بذرپاشی روی تم بیجار را پلاستیک می کشند و تا پنج روز دست نخورده باقی می ماند.
در ادامه مقاله رازهای کشت برنح با انواع روش های شخم شالیزار آشنا خواهید شد.
4- شخم شالیزار
شخم شالیزار با دو وسیله تیلر یا تراکتور و در 3 مرحله انجام می دهند. بیشتر ریشه های برنج در عمق 18 سانتی قرار می گیرند پس رعایت ارتفاع شخم بسیار مهم است.
تا حد امکان شخم را عمیق تر می زنند شخم عمیق باعث می شود که ریشه ها بیشتر در خاک نفوذ کنند
مراحل شخم به صورت زیر است.
از زمان بذر پاشی تا زمان نشاء حدود یک ماه زمان نیاز است.
1- شخم با تیلر
شخم اول حدود یک ماه قبل از نشاکاری انجام می دهند. ادوات مورد نیاز به پشت تیلر می بندند و چرخ های لاستیکی تیلر با چرخ های فلزی تعویض می کنند. چرخ های فلزی به تیلر کمک می کند تا نیروی کششی بیشتری داشته باشد و باعث افزایش راندمان دستگاه در گل شود. همچنین این چرخ ها به دفن علف های هرز کمک می کنند.
گاوآهن یا گرواز
از گاوآهن برای زیروکردن خاک سطحی که عمق آن بین 10 الی 40 سانتی است استفاده می کنند. گاوآهن پشت تیلر بسته می شود و با تنظیم عمق مورد نیاز با حرکت تیلر در زمین فرو میرود و شروع به زیرورو کردن خاک می کند.
نهرکن یا کاول هشتی
بعد از زیرورو کردن خاک با گاوآهن عملیات گلخرابی با استفاده از نهرکن انجام می دهند . نهرکن هم مانند گاوآهن پشت تیلر بسته می شود و باعث خورد شدن تکه های بزرگ خاک می شود.
پیش کاول
پیش کاول برای هموار کردن خاک مزرعه استفاده می شود. بعد از پیش کاول زدن، مزرعه برای نشاکاری آماده می شود. در گذشته قبل از تولید پیش کاول از تخته ی چوبی بجای پیش کاول استفاده می کردند که دقیقا همان کار پیش کاول را انجام میداد.
2- شخم با تراکتور
روتیواتور در دو مرحله
برای خورد کردن خاک شالیزار در دو مرحله با استفاده از دستگاه روتیواتور شالیزار را شخم میزنند. روتیواتور پشت تراکتور بسته می شود و توسط تراکتور کشیده می شود.
پیش کاول
بعد از اینکه زمین شالیزار در دومرحله با روتیواتور شخم زدند برای هموار کردن زمین از پیش کاول استفاده می کنند. پیش کاول هم مانند روتیواتور پشت تراکتور بسته می شود. پیش کاول تراکتور هم مانند پیش کاول تیلر است اما با این تفاوت که کمی بزرگتر از پیش کاول تیلر است.
در ادامه مقاله رازهای کشت برنج گیلان با نشاکاری برنج آشنا خواهید شد.
5- نشاکاری
بعد از اینکه نشاء برنج آماده نشاکاری شد آن را از بستر خزانه می کنند و در شالیزار نشاکاری می کنند ارتفاع مناسب نشاء برای نشاکاری 20 الی 30 سانتی متر است برای نشاکاری نیاز است یک چهارم ارتفاع نشاء در شالیزار آب باشد نشاکاری به دو روش دستی و ماشینی انجام می شود.
نشاکاری دستی
در نشاکاری دستی نشاکاری به دلیل ظرافت کار توسط بانوان انجام می شود . نشاکاری باید با فاصله های یکسان و در ردیف های منظم انجام شود. در دهه اخیر با فراوان شدن دستگاه های نشاکار و انجام پروژه تسطیح اراضی دولت زیر ساخت های لازم برای نشاکاری ماشینی ایجاد شده است و در بیشتر نواحی نشاکاری با دستگاه انجام می شود.
نشاکاری ماشینی
نشاکاری با استفاده از ماشین از لحاظ مادی بسیار بصرفه تر است همچنین بسیار سریع تر و با دقت بیشتری انجام می شود. از دیگر مزایای نشاکاری با ماشین این است که کار وجین را هم می توان با ماشین وجین انجام داد چون ماشین نشاکار، نشاها را به صورت کامل منظم میکارد و دستگاه وجین می تواند به راحتی از بین آنها عبور کند.
رشد گیاهان در زمان نشاکاری کاهش می یابد و حدود 2 تا 4 روز طول می کشد تا ریشه های جدید تشکیل شوند.
فاصله کاشت کم باعث زیاد شدن ارتفاع بوته ها و به وجود آمدن ساقه های ضعیف می شود فاصله زیاد بوته ها از یکدیگر در خاک های غنی باعث حداکثر پنجه زنی در برنج می شود.
فاصله کاشت مناسب باعث می شود که نور کافی به برگهای پایینی بوته ها برسد.
آب موجود در خاک حاوی عناصر غذایی نظیر ازت، فسفر و پتاسیم است.
یک هکتار زمین زیر کشت برنج برای تولید محصول حدود 8 میلیون لیتر آب مصرف می کند.
در هر کوپه 2 نشاء قرار میدهند اگر نشایی از بین نرود تفاوتی از نظر عملکرد دانه بین وجود 1 تا 2 نشاء در هر کپه وجود ندارد.
پنجه ها به طور معمول 5 تا 10 روز پس از نشاکاری شروع به رشد میکنند. عمقی کاشتن نشاها پنجه زنی را به تاخیر می اندازد.
در ادامه مقاله رازهای کشت برنج گیلان با انواع علف های هرز شالیزار و روش های از بین بردن آنها آشنا خواهید شد.
6- وجین اول
کنده علف های هرز از لابه لای نشاء برنج را در مزرعه وجین می گویند عمل وجین معمولا 15 روز بعد از نشاکاری انجام می شود. وجین هم مانند نشاکاری به دو صورت دستی و ماشینی انجام می شود دستگاه های وجین به تازگی وارد بازار شده اند و هنوز به راحتی مشاهده نمی شود اما به دلیل راحتی کار و سرعت بسیار بالا و کاهش بسیار زیاد هزینه ها خیلی سریع جای خود را در بین ماشین آلات کشاورزی باز خواهند کرد.
7- وجین دوم
وجین دوم یا به اصطلاح گیلانی ها وجین دوباره 15 روز بعد از وجین اول انجام می شود. و آخرین مرحله وجین است. در شالیزار های برنج سه گروه علف هرز رشد می کنند که به آنها باریک برگ، پهن برگ و جگن تقسیم می شوند علف هرز معروف شالیزار ها شامل سروف با نام علمی Echinochloa glabrescenc که جزء باریک برگها است و اویارسلام با نان علمی Cyperus iria که جزء جگن ها است و قاشق واش با نام علمی Monochoria vaginalis که جزء پهن برگ ها است که در زیر عکس های آن را می توانید مشاهده کنید.
سروف
اویارسلام
قاشق واش
در ادامه مقاله رازهای کشت برنج با کودهی و سم پاشی برنج آشنا خواهید شد.
8- کودهی
خاک شالیزار برای کشت برنج باید حاوی مقادیر مشخصی از مواد آلی و معدنی شامل ازت، فسفر، پتاس، کلسیم، منیزیم، گوگرد، منگنز، بور، مس، روی و کوبالت باشد. اما خاک شالیزار همیشه تمام این مواد را به اندازه کافی در خود نداشته و نیاز است مقداری کود به خاک اضافه شود. کود هایی که به خاک اضافه می شود شامل کود اوره، پتاس و فسفر است مقدار مصرف این کود ها با توجه به مناطق مختلف متفاوت می باشد. در حال حاظر در کشور ما از روش دقیقی برای مقدار مصرف این کود ها استفاده نمی شود و به صورت تجربی مقدار آن در هر منظقه مشخص می شود اما برای دریافت نتیجه بهتر لازم است تا خاک شالیزار مورد آزمایش قرار گیرد و مقادیر مورد نیاز بدست آید. در زیر نمونه آزمایش خاک شالیزار را مشاهده می کنید.
مصرف بیش از حد کود در بستر ممکن است باعث بلند شدن بیش از حد و ضعیف شدن نشاها شود و احتمال حمله بیماریهایی نظیر بلاست به نشاها را افزایش می دهد.
ازت به دلیل افزایش دادن تعداد پنجه در برنج بسیار با اهمیت می باشد. اما ازت خیلی زیاد می تواند شیوع بیماری ها و ورس را افزایش دهد.
بوته های برنج اکسیژن و کربن مورد نیاز خود را از هوا و عناصر معدنی موردنیاز خود را از خاک تامین می کنند
بوته های برنج به ازت فسفر و پتاسیم زیادی نیاز دارند. این 3 عنصر جزء عناصر معدنی پر مصرف می باشند.
مقدار مناسب ازت در خاک باعث به وجود آمدن سطح برگ مناسب تعداد مطلوب پنجه، توزیع مناسب نور بین بوته ها و افزایش عملکرد دانه می شود.
مصرف بیش از حد کود ازته درخاک باعث رشد رویشی بسیار زیاد بوته ها می شود. این امر موجب کم شدن توزیع نور بین بوته ها و همچنین ورس آنها می شود.
وجود ازت خیلی زیاد در مراحل آخر رشد عقیم شدن سنبله چه و تولید پنجه های دیرس را افزایش می دهد.
مصرف کود برای ارقام پابلند، ارتفاع بوته و احتمال ورس در آنها را افزایش می دهد.
ممکن است عملکرد دانه ارقام پابلند در اثر مصرف کود، به علت ورس و سایه اندازی برگها بر روی یکدیگر، کاهش قابل ملاحظه ای یابد.
بهترین زمان جهت مصرف کودهای ازته پس از نشاکاری و در مرحله تشکیل اولیه خوشه می باشد.
مصرف کود بعد از گلدهی ممکن است عقیم شدن سنبله چه ها را افزایش دهد و باعث دیررس شدن پنجه های تولید شده شود.
علف های هرز برای جذب کود ازته با بوته های برنج رقابت می کنند و قبل از مصرف کود ازته علفهای هرز از مزرعه باید را وجین شود.
زمانی که در مزرعه کود مصرف شود علفهای هرز مشابه برنج سریعتر رشد می کنند.
توانایی رشد زیاد علفهای هرز رقابت آنها با بوته های برنج را برای کود، آب، نور و فضا بیشتر میکند.
اگر خاکهای غرقاب شده خشک شوند و مجددا غرقاب شوند، بخشی از کود ازته به صورت گاز به هوا متصاعد می شود.
کود را بلافاصله پس از نشاکاری نباید در آب پخش کرد.
کود را نباید زمانی که برگها خیس هستند در مزرعه پخش کرد زیرا کود به برگهای خیس می چسبند و ممکن است باعث سوختن برگ شود و با اینکه ممکن است کود شسته شود و از مزرعه خارج گردد.
9- سم پاشی
سم پاشی در مزرعه به منظور جلوگیری از آفات و علف هرز انجام می شود. بسیاری از علف های هرز باریک برگ و جگنها زمانی که با آبی با ارتفاع 5 سانتی متر پوشیده شوند رشد نخواهند کرد البته با غرقاب کردن مزرعه بعضی از علفهای هرز پهن برگ کنترل نخواهند شد.
علفهای هرز زمانی که زمین خوب آماده نشده باشد می توانند بهتر از برنج رشد کنند حتی زمانی که زمین خوب آماده شده باشد ولی برخی از نقاط مزرعه با آب پوشیده نشود بازهم علفهای هرز بهتر رشد می کنند.
برای جلوگیری از رشد علف های هرز از سم بوتاکلر مایع استفاده می شود و برای مبارزه با آفات که شامل مکس سیاه و کرم ساقه خوار برنج است از سموم زیر استفاده می شود.
برای مبارزه با کرم ساقه خوار برنج از دو روش گرانولی و مایع استفاده می شود.
سموم گرانولی
گرانول ريجنت 2/0 درصد به مقدار 20 كيلوگرم، گرانول ديازينون 10 درصد به ميزان 15 كيلوگرم، گرانول ديازينون 5 درصد به ميزان 30 كيلوگرم و نیز پادان 4 درصد به مقدار 25 كيلوگرم در هكتار استفاده می شود.
موقع گرانول پاشي بايد مزرعه به اندازه 4 تا 5 سانتيمتر آب داشته و جريان آب از كرتي به كرت ديگر جلوگیری شود و تا 3 روز از ورود و خروج آب به هر كرت خودداري شود.
سموم مایع
سموم فنيتروتيون به ميزان 1.5 ليتر و ديازينون 60 درصد به ميزان 1.5 ليتر در هكتار مورد استفاده قرار می گیرد.
در زمان محلول پاشي بايد زمين کم آب بوده و پس از 24 تا 48 ساعت زمين آبياري شود.
خسارات ناشی از مصرف زیاد علف کش ممکن است شبیه به بیماری بلاست یا بیماری لکه برگی برنج باشد با این تفاوت که لکه هایی که در اثر مصرف بیش از حد علف کش به وجود می آیند دایره ای شکل هستند.
یکی دیگر از خسارات ناشی از مصرف زیاد علف کش لول شدن برگهای جدید برنج مانند برگ های پیاز است است.
برگهای زرد ممکن است نشان دهنده کمبود ازت یا نشانگر وجود بیماری در گیاه باشند.
برگهای دارای بریدگی ممکن است در اثر حمله آفات به وجود آمده باشند.
برگهای دارای لکه یا برگهای رنگ پریده ممکن است در اثر بیماری کمبود موادغذایی و یا سمی بودن خاک به وجود آمده باشند.
کرم ساقه خوار برنج با نام علمی chilo suppressalis در ايران ابتدا در شهريور 1351 توسط آزمايشگاه بررسي آفات و بيماريهاي گياهي تنكابن جمع آوري و پرورش يافته و سپس پروانه هاي خارج شده را ابرت (ebert )حشره شناس آلماني در همين سال تشخيص داده است که در حال حاظر مهمترين آفت زراعت برنج در استانهای گیلان مازندران و گلستان به شمار می رود.
اين آفت زمستان را به صورت لارو كامل در داخل ساقه هاي خشك برنج يا علفهاي هرز داراي ساقه تو خالي به سر مي برد.
كرم ساقه خوار برنج در شمال ايران 3 نسل دارد.
نسل اول همراه با نشا كاري مي باشد .بنابراين خسارت اين نسل مربوط به مزارعي مي باشد كه زودتر نشاء شده اند. نسل اول از اواخر فروردين ماه شروع و تا اواسط تير ماه طول ميكشد.
نسل دوم آفت در زماني است كه برنج در حال خوشه دادن بوده و در بسياري از آنها از خطر خسارت شديد جسته اند. نسل دوم از اواسط تير ماه تا اواخر مرداد ماه ادامه دارد.
نسل سوم مصادف با برداشت برنج مي باشد و به برنجهاي ديررس و ميان رس و رتون خسارت قابل توجه بوجود خواهد آورد. نسل سوم از اواخر مرداد تا اواخر مهر ماه ادامه دارد.
مقاومت لاروها در مقابل غرقاب و سرماي زمستانه شگفت انگيز است اما به خشكي و تغيير درجه حرارت حساسيت شديدي دارند و دچار تلفات شديدي مي شوند. اين آفت در برنج زود رس و ميان رس حداكثر در دو نسل خسارت مي زند و در برنجهاي دير رس در سه نسل خسارت وارد مي كند. لاروهاي نسل سوم به علت سرد شدن هوا و درو برنج در داخل كلشهاي باقي مانده در مزرعه و همچنين علفهاي هرز كنار مزرعه وكنار خرمنها و كپه هاي كلش تا بهار سال بعد باقي مي مانند. معمولا در شرايط مطلوب هر نسل ساقه خوار45 تا 50 روز طول مي كشد.
در آخرین بخش از مقاله رازهای کشت برنج گیلان با روش های برداشت برنج و انواع ماشین الات برداشت برنج آشنا خواهید شد.
10- برداشت
برداشت برنج نیز بسیار عمل مهمی در روند کشت برنج محسوب می شوند که اگر به درستی انجام نشود تمام زحمات گذشته به هدر می رود. برداشت برنج باید پس از رسیدن کامل برنج انجام شود از نشانه های رسیدن برنج رنگ طلایی آن و سفت بودن سنبله چه های خوشه برنج است.
امروزه اکثر مزارع گیلان با دستگاه های دروگر برداشت می شود. دستگاه های دروگر به دو دسته تقسیم می شوند دروگر های متصل به تیلر و دروگر همراه با خرمنکوب که در ادامه با هردوی آن ها آشنا می شویم.
دروگرهای متصل به تیلر
دروگرهای متصل به خرمنکوب فقط عمل بریدن ساقه های برنج را انجام می دهند و ساقه های بریده شده بعد از یک روز از مزرعه جمع آوری می کنند. علت اینکه یک روز ساقه های برنج در شالیزار باقی می ماند این است که روطوبت دانه های برنج پایین بیاید. بعد از پایین آمدن رطوبت شالی ساقه های برنج را به اندازه یک مشت دسته و هر 20 مشت ساقه را یک دسته بزرگتر درست می کنند که به آن در گویش گیلکی درز می گفته می شود. از هر 10 درز حدود 70 کیلو شالی بدست می آید.
دروگرهای همراه با خرمنکوب
برداشت برنج با دروگرهای همراه با خرمنکوب بسیار راحت تر از دو روش قبلی است. این دستگاه هنگام دروکردن شالی عمل خرمنکوب کردن را همزمان انجام می دهد و صرفه جویی زیادی در زمان انجام می دهد. اما بعد از برداشت شالی با این دستگاه شالی برنج در کمتر از 72 ساعت باید به کارخانه شالیکوبی منتقل شود تا رطوبت شالی در خشک کن ها کاهش یابد در غیر این صورت شالی خراب شده و دانه های برنج آن رنگی می شود.
